ΜΜΕ: Υπάρχει όντως «ζεστό» χρήµα για την αγορά;
Γράφει η Σόνια Χαϊµαντά
Η τελευταία διετία βρίσκει το χώρο των ελληνικών ΜΜΕ σε νέες ράγες στήριξης, οι οποίες δεν περιορίζονται πλέον στα κλασικά οικονοµικά εργαλεία -κρατική διαφήµιση, επιχορηγήσεις, επιδοτήσεις- αλλά επεκτείνονται σε ένα ευρύτερο θεσµικό και επαγγελµατικό πλαίσιο: από την ενίσχυση του δηµόσιου ρόλου της ενηµέρωσης και τη στήριξη του Τύπου έως τη συστηµατική κατάρτιση δηµοσιογράφων, τις συνεργασίες των κρατικών φορέων µε τους εκδότες, τις συντονισµένες συζητήσεις για το µέλλον των ΜΜΕ και την αναβάθµιση των κανόνων λειτουργίας της αγοράς. Πρόκειται για µια νέα µορφή υποστήριξης, πιο πολύπλευρη και πιο σύνθετη από το παλαιό µοντέλο, που βασιζόταν σχεδόν αποκλειστικά στη ροή της κρατικής διαφήµισης προς τα media.
Την ίδια στιγµή, η διαφηµιστική αγορά µεταβάλλεται, µεγάλο µέρος των εσόδων κατευθύνεται πλέον στις διεθνείς πλατφόρµες, τα λειτουργικά κόστη αυξάνονται και η ανάγκη ψηφιακής προσαρµογής είναι αδιάκοπη. Αυτό το περιβάλλον δηµιούργησε έναν νέο ρόλο για το κράτος, που πλέον -όπως συµβαίνει και σε χώρες της ∆υτικής Ευρώπης, από τη Γαλλία έως τη Σκανδιναβική χερσόνησο- λειτουργεί ως σταθεροποιητικός παράγοντας, χρηµατοδοτώντας την ενηµέρωση, την παραγωγή περιεχοµένου και κρίσιµες υποδοµές του κλάδου.
Το νέο πρόγραµµα των 24,8 εκατ. ευρώ για τους πανελλαδικούς σταθµούς
Τη δική του ξεχωριστή θέση στο οικονοµικό τοπίο των ΜΜΕ καταλαµβάνει το νέο πρόγραµµα ύψους 24,8 εκατοµµυρίων ευρώ για τους πανελλαδικούς τηλεοπτικούς σταθµούς. Πρόκειται για δράση «ενίσχυσης παρόχων τηλεοπτικής ευρυεκποµπής για την παραγωγή και διανοµή οπτικοακουστικών έργων πολιτιστικού χαρακτήρα», µε τα έργα να ανεβαίνουν υποχρεωτικά στις ιστοσελίδες των σταθµών χωρίς χρέωση για το κοινό. Ο προϋπολογισµός υπερβαίνει το συνολικό τίµηµα των 21 εκατοµµυρίων που καταβάλλουν ετησίως οι αδειοδοτηµένοι σταθµοί στο ∆ηµόσιο και λειτουργεί ως αντιστάθµισµα στις απώλειες που υφίστανται από τη µετατόπιση της διαφήµισης σε διεθνείς ψηφιακές πλατφόρµες. Η πρακτική παραγωγής «δηµόσιου συµφέροντος περιεχοµένου» από ιδιωτικούς broadcasters µε κρατική χρηµατοδότηση συναντάται σήµερα σε πολλές ευρωπαϊκές αγορές.
Οικονοµικές παρεµβάσεις υπέρ περιφερειακών καναλιών, ραδιοφώνων, εντύπων και digital media
Παράλληλα, η κυβέρνηση προχώρησε σε µια σειρά καθαρά οικονοµικών παρεµβάσεων που ενισχύουν θεµελιωδώς τη ρευστότητα του χώρου. Κορυφαία µεταξύ αυτών είναι η απόφαση κάλυψης του κόστους µετάδοσης σήµατος των περιφερειακών τηλεοπτικών σταθµών από την Digea. Ένα πάγιο αίτηµα άνω της δεκαετίας, που πλέον ικανοποιείται, µεταφέροντας στο κράτος το σταθερό «ενοίκιο» µεταφοράς σήµατος και µεγάλο µέρος του κόστους µετάβασης σε υψηλή ευκρίνεια (HD). Η στήριξη αυτή αλλάζει δραστικά τις οικονοµικές ισορροπίες στην περιφερειακή τηλεόραση, απελευθερώνοντας κεφάλαια για προσωπικό και παραγωγές.
Εξίσου κρίσιµη υπήρξε η χρηµατοδότηση της εισφοράς 2% επί του τζίρου προς τον Ε∆ΟΕΑΠ, µε βάση την ΚΥΑ E/4800/7.11.2024, η οποία καλύπτει αναδροµικά την περίοδο από το 2017 έως το 2022. Το µέτρο αφορά εφηµερίδες, περιοδικά, ψηφιακά µέσα, ραδιόφωνα και περιφερειακά κανάλια και λειτουργεί ως πραγµατική οικονοµική ανάσα για εκατοντάδες επιχειρήσεις του κλάδου, που απαλλάσσονται από ένα σηµαντικό συσσωρευµένο βάρος.
Στην ενίσχυση του έντυπου Τύπου σηµαντικό ρόλο είχαν και οι παρεµβάσεις που αφορούν το αυξηµένο κόστος χαρτιού και διανοµής.
Η εξέλιξη του σηµαντικότερου εργαλείου χρηµατοδότησης οπτικοακουστικής παραγωγής στην Ελλάδα
Από το 2019 έως σήµερα, το ΕΚΚΟΜΕ∆ (πρώην ΕΚΟΜΕ) έχει εξελιχθεί στον σηµαντικότερο θεσµό χρηµατοδότησης και υποστήριξης της οπτικοακουστικής παραγωγής στην Ελλάδα. Με την αναβάθµιση του cash rebate και την προσέλκυση µεγάλων διεθνών και εγχώριων παραγωγών, η ελληνική αγορά έχει µεταµορφωθεί σε βαθµό που κανείς δεν περίµενε πριν από πέντε χρόνια.
Το 2019 αποτέλεσε την πρώτη χρονιά πραγµατικής «έκρηξης» στο ενδιαφέρον για το ελληνικό πρόγραµµα. Με το ποσοστό επιστροφής να ανεβαίνει στο 35%, ο αριθµός των έργων που εντάχθηκαν αυξήθηκε εντυπωσιακά και ξεπέρασε τα εκατό. Ταινίες, σειρές, animation και ντοκιµαντέρ άρχισαν να αξιοποιούν συστηµατικά το µηχανισµό, ενώ τα συνολικά budgets των εγκεκριµένων παραγωγών κινήθηκαν πάνω από τα 100 εκατ. ευρώ. Για πρώτη φορά η Ελλάδα µπήκε µε τρόπο ουσιαστικό στον διεθνή χάρτη γυρισµάτων και έγινε εµφανές πως η χώρα µπορούσε να προσελκύσει σοβαρές παραγωγές µε ανταγωνιστικούς όρους.
Το 2020, παρά την παγκόσµια αναστάτωση που προκάλεσε η πανδηµία, το ΕΚΟΜΕ γνώρισε ακόµη µεγαλύτερη άνθηση. Η αναβάθµιση του cash rebate στο 40% έκανε την Ελλάδα µια από τις πιο ελκυστικές χώρες της Ευρώπης για οπτικοακουστικά έργα. Παρά τους περιορισµούς, τα έργα που εντάχθηκαν ξεπέρασαν τα 180, µε σηµαντικό αριθµό διεθνών παραγωγών να συνεχίζουν τα γυρίσµατά τους στη χώρα.
Το 2021 ήταν η χρονιά της απόλυτης καθιέρωσης του ΕΚΟΜΕ στην ευρωπαϊκή αγορά. Ο συνολικός αριθµός έργων που είχαν ενταχθεί στο πρόγραµµα από το 2018 ξεπέρασε τα 250, ενώ διεθνή στούντιο όπως το Netflix, η Apple, η Disney και η Millennium Films επέλεξαν την Ελλάδα για σηµαντικές παραγωγές τους. Το οικονοµικό αποτύπωµα της περιόδου 2018-2021 εκτιµάται ότι ξεπέρασε τα 500 εκατ. ευρώ, ενώ η τοπική αγορά παραγωγής ενισχύθηκε σηµαντικά, δηµιουργώντας θέσεις εργασίας, νέες εταιρείες και µεγαλύτερη τεχνική εξειδίκευση. Το tax credit 30% άρχισε επίσης να αξιοποιείται ως συµπληρωµατικό εργαλείο για µεγαλύτερες συµπαραγωγές.
Το 2022 σηµατοδότησε την πλήρη ωρίµαση του προγράµµατος. Το ενδιαφέρον παρέµεινε εξαιρετικά υψηλό και πλέον τα έργα που είχαν ενταχθεί στο rebate ξεπερνούσαν συνολικά τα 300.
Το 2023 ήταν η χρονιά της σταθεροποίησης και της τεχνολογικής εξέλιξης. Το ΕΚΟΜΕ συνέχισε να λειτουργεί ως ο κύριος µοχλός ανάπτυξης της οπτικοακουστικής παραγωγής, µε σταθερό αριθµό έργων και ακόµη µεγαλύτερη εξειδίκευση σε τεχνολογικά προηγµένες παραγωγές. Η εκπαίδευση ανθρώπινου δυναµικού, οι δράσεις για το animation και το gaming και η ενσωµάτωση νέων τεχνολογιών στο οικοσύστηµα της παραγωγής, ενίσχυσαν το προφίλ της χώρας στο εξωτερικό.
Το 2024 και το 2025 το πρόγραµµα συνεχίζει πλέον σε µια εντελώς ώριµη µορφή. Η Ελλάδα θεωρείται σταθερός και αξιόπιστος προορισµός για γυρίσµατα, ενώ ο αριθµός των έργων που εγκρίνονται κάθε χρόνο παραµένει υψηλός και σηµαντικός για την εγχώρια οικονοµία. Το cash rebate εξακολουθεί να βρίσκεται στο 40%, το tax credit στο 30% και το ΕΚΚΟΜΕ∆ πλέον λειτουργεί όχι µόνο ως χρηµατοδοτικός µηχανισµός, αλλά και ως θεσµός που συµβάλλει στη διαµόρφωση µιας µόνιµης οπτικοακουστικής βιοµηχανίας.
Στο πλαίσιο αυτής της σταθερής χρηµατοδοτικής λειτουργίας εντάσσεται και ο πιο πρόσφατος κύκλος εγκρίσεων, συνολικού ύψους 17,2 εκατ. ευρώ για 28 οπτικοακουστικά έργα.
Η κρατική διαφήµιση
Η κρατική διαφηµιστική δαπάνη στο α΄ εξάµηνο του 2025 ανήλθε στα 80,5 εκατοµµύρια ευρώ, µε τον Ιούνιο να καταγράφει εγκρίσεις ύψους σχεδόν 29,6 εκατ. ευρώ. Παρά το γεγονός ότι η κρατική διαφήµιση δεν αποτελεί σε θεσµικό επίπεδο «ενίσχυση των media», αλλά πρωτίστως επικοινωνία του ∆ηµοσίου προς το κοινό, συνιστά ωστόσο ένα σταθερό και άµεσο -και φυσικά καλοδεχούµενο- οικονοµικό ρεύµα. Σε µια αγορά που πιέζεται διαρκώς, το «ζεστό χρήµα» που κατευθύνεται στην ενηµέρωση µέσω διαφηµιστικών καµπανιών εξακολουθεί να παίζει κρίσιµο ρόλο στη βιωσιµότητα του κλάδου.
Στο νέο σκηνικό χρηµατοδότησης των ελληνικών ΜΜΕ, οι κρατικές καµπάνιες αποτελούν σταθερό µοχλό τόνωσης της αγοράς, τόσο σε εθνικό όσο και σε περιφερειακό επίπεδο. Οι καµπάνιες είναι δράσεις ενηµέρωσης αλλά και προβολής του έργου των Υπουργείων και µέρος των κονδυλίων κατευθύνονται στα περιφερειακά µέσα ενηµέρωσης, ενισχύοντας έτσι την τοπική µιντιακή οικονοµία. Μια από αυτές τις καµπάνιες είναι το πρόγραµµα επικοινωνιακής προβολής του Υπουργείου Υποδοµών και Μεταφορών για την «Εθνική Επικοινωνιακή Πολιτική Οδικής Ασφάλειας», συνολικού ύψους 8 εκατ. ευρώ. Η δράση καλύπτει την περίοδο 2025-2029 και εντάσσεται στον στρατηγικό σχεδιασµό της δεκαετίας 2021-2030.
Στη συνέχεια, η αγορά ενισχύεται µέσω µικρότερων -αλλά κρίσιµων- στοχευµένων δράσεων. Τα έργα επικοινωνίας του Ταµείου Ανάκαµψης φτάνουν τα 2,7 εκατ. ευρώ, καλύπτοντας θεµατικές καµπάνιες ευρωπαϊκών προτεραιοτήτων. Το πρόγραµµα συνδιαφήµισης ΕΟΤ-Mastercard, συνολικού ύψους 1 εκατ. ευρώ, στοχεύει ειδικά στην κινεζική αγορά, επιχειρώντας να ενισχύσει το ελληνικό τουριστικό προϊόν στο εξωτερικό. Παράλληλα, η καµπάνια ενηµέρωσης του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας ανέρχεται σε 1,97 εκατ. ευρώ, στοχεύοντας στην κοινωνική πολιτική και στη δηµόσια ενηµέρωση για ζητήµατα καθηµερινότητας. Το ίδιο διάστηµα, το Υπουργείο Υποδοµών και Μεταφορών ενεργοποιεί µια εξειδικευµένη δράση προβολής ύψους 828.000 ευρώ, µε αντικείµενο τη σιδηροδροµική µεταρρύθµιση και τη µετάβαση του δικτύου σε ένα πιο σύγχρονο και ασφαλές πλαίσιο λειτουργίας.
Η στήριξη των δηµόσιων ΜΜΕ
Η στήριξη προς τους δηµόσιους φορείς ενηµέρωσης παραµένει σταθερή, µε την ΕΡΤ και το Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων να λειτουργούν ως βασικοί πυλώνες του θεσµικού µιντιακού συστήµατος. Η ΕΡΤ ενισχύεται θεσµικά και οικονοµικά µέσω της πρόσφατης νοµοθεσίας που εκσυγχρονίζει το πλαίσιο λειτουργίας της, διασφαλίζοντας τη σταθερή χρηµατοδότησή της από το ανταποδοτικό τέλος των 3 ευρώ µηνιαίως, το οποίο αποδίδει έσοδα άνω των 220 εκατοµµυρίων ευρώ ετησίως, επιτρέποντας επενδύσεις σε ψηφιακές πλατφόρµες, παραγωγές και τεχνολογικές υποδοµές. Παράλληλα, το νοµοσχέδιο ενισχύει τη διαφάνεια, θεσπίζει µηχανισµούς ελέγχου και προβλέπει αυστηρότερες υποχρεώσεις για την απόδοση του τέλους από τους παρόχους ενέργειας. Την ίδια στιγµή, το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνεχίζει να χρηµατοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισµό ως ο κεντρικός δηµόσιος ειδησεογραφικός φορέας, παρέχοντας υπηρεσίες ενηµέρωσης στο σύνολο των ελληνικών ΜΜΕ.
Με την αθροιστική επίδραση όλων αυτών των δράσεων, η ελληνική αγορά των ΜΜΕ διαµορφώνει σήµερα ένα νέο οικονοµικό περιβάλλον. Ένα περιβάλλον όπου το κράτος, ακολουθώντας διεθνείς τάσεις, λειτουργεί ως σταθερός επενδυτής στην ενηµέρωση και στην παραγωγή περιεχοµένου. Οι ενισχύσεις για το χαρτί, η κάλυψη του κόστους Digea, η χρηµατοδότηση της εισφοράς 2%, οι στοχευµένες καµπάνιες δεκάδων εκατοµµυρίων ευρώ και τα προγράµµατα ανάπτυξης οπτικοακουστικών έργων, δηµιουργούν ένα πλέγµα υποστήριξης που ενισχύει τη βιωσιµότητα και επιτρέπει στα µέσα να ανταποκρίνονται στις νέες προκλήσεις της αγοράς.
∆ιεθνείς πρακτικές στήριξης ΜΜΕ
ΓΑΛΛΙΑ
Η Γαλλία διαθέτει ένα από τα πιο ανεπτυγµένα συστήµατα κρατικής στήριξης προς ΜΜΕ, µε άµεσες επιδοτήσεις Τύπου που κυµαίνονται περίπου στα 180-190 εκατ. ευρώ το 2024-2025, ενώ ενισχύει επιπλέον το πρακτορείο AFP και τον οπτικοακουστικό τοµέα µε στοχευµένους πόρους. Η χρηµατοδότηση της δηµόσιας ραδιοτηλεόρασης προέρχεται πλέον από τον προϋπολογισµό, εξασφαλίζοντας σταθερή ροή εσόδων. Παράλληλα, λειτουργούν ειδικά ταµεία για ψηφιακή µετάβαση, καινοτοµία και εφαρµογές τεχνητής νοηµοσύνης. Η χώρα στηρίζει έντυπα και ψηφιακά µέσα µέσω χαµηλής φορολογίας, σχηµάτων διανοµής και επιχορηγήσεων επενδύσεων. Με αυτό το µοντέλο επιδιώκει ισχυρό και ανταγωνιστικό ενηµερωτικό οικοσύστηµα.
ΓΕΡΜΑΝΙΑ
Η Γερµανία στηρίζει τα δηµόσια ΜΜΕ µέσω του ενιαίου τέλους 18,36 ευρώ το µήνα, που δηµιουργεί ετήσιο προϋπολογισµό άνω των 8,5 δισ. ευρώ για ARD, ZDF και Deutschlandradio. Ένα µικρό αλλά κρίσιµο µέρος κατευθύνεται σε περιφερειακές αρχές, οι οποίες χρηµατοδοτούν τοπικά και ψηφιακά ενηµερωτικά έργα. Ο ιδιωτικός Τύπος δεν λαµβάνει γενικές επιδοτήσεις, αλλά ενισχύεται µέσα από περιφερειακά προγράµµατα και πειραµατικά έργα καινοτοµίας. Η ψηφιακή µετάβαση και οι εφαρµογές ΑΙ εντάσσονται σε εθνικά τεχνολογικά προγράµµατα. Το µοντέλο βασίζεται στη σταθερότητα της δηµόσιας χρηµατοδότησης και στην αποκεντρωµένη ενίσχυση µικρότερων µέσων.
ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ
Η BBC και η δηµόσια ενηµέρωση χρηµατοδοτούνται κυρίως από την τηλεοπτική άδεια, η οποία ανέρχεται το 2025 σε 174,50 λίρες, αποδίδοντας περίπου 3,8 δισ. λίρες ετησίως. ∆εν υπάρχει γενικό σύστηµα επιδότησης του ιδιωτικού Τύπου, αλλά στηρίζονται τοπικά µέσα µέσω του BBC Local Democracy Reporting Service, που χρηµατοδοτεί εκατοντάδες δηµοσιογράφους. Η χώρα λειτουργεί ψηφιακά εργαστήρια και ρυθµιστικά sandboxes για καινοτοµία και εφαρµογές ΑΙ στα ΜΜΕ. Οι εκδότες επωφελούνται από γενικά εργαλεία R&D και όχι από ειδικά ταµεία. Το 2024-2025 χαρακτηρίζεται από οικονοµική πίεση στη δηµόσια ραδιοτηλεόραση αλλά σταθερή υποστήριξη της τοπικής ενηµέρωσης. Το µοντέλο παραµένει υβριδικό: ισχυρή δηµόσια υπηρεσία, ελεύθερη αγορά στον Τύπο.
ΙΤΑΛΙΑ
Η Ιταλία στηρίζει τη RAI µέσω του ετήσιου τέλους, το οποίο µειώθηκε σε 70 ευρώ το 2024-25, περιορίζοντας τα έσοδά της. Για τον Τύπο παραµένουν ενεργές οι επιδοτήσεις και φορολογικές ελαφρύνσεις, µε ειδική πίστωση για την αγορά χαρτιού έως 60 εκατ. ευρώ ανά έτος. Παράλληλα, ενισχύονται ψηφιακές επενδύσεις και έργα καινοτοµίας, ενώ πολλές παραγωγές χρηµατοδοτούνται από το οπτικοακουστικό ταµείο. Το σύστηµα παραµένει από τα πιο σύνθετα και επιδοτούµενα της νότιας Ευρώπης. Η τάση 2024-2025 δείχνει ενίσχυση του Τύπου αλλά πίεση στη δηµόσια ραδιοτηλεόραση.
ΟΛΛΑΝ∆ΙΑ
Η Ολλανδία στηρίζει την ποιοτική δηµοσιογραφία µέσα από θεσµικά ταµεία, µε το Stimuleringsfonds να διαθέτει 3-3,2 εκατ. ευρώ ετησίως και επιπλέον 5 εκατ. ευρώ για ερευνητική δηµοσιογραφία. Μαζί µε άλλες δοµές, τα συνολικά ετήσια διαθέσιµα για ενίσχυση ΜΜΕ ξεπερνούν τα 10 εκατ. ευρώ, εστιάζοντας σε καινοτοµία, data journalism και ΑΙ. Το δηµόσιο ραδιοτηλεοπτικό σύστηµα χρηµατοδοτείται από τον προϋπολογισµό, µε σταθερή πολιτική για ανεξαρτησία και πολυφωνία. Το 2024-2025 η έµφαση µετατοπίζεται στην τεχνολογική προσαρµογή και λιγότερο σε κλασικές επιδοτήσεις έντυπου Τύπου.
ΑΥΣΤΡΙΑ
Η Αυστρία εφαρµόζει ένα από τα πιο γενναιόδωρα συστήµατα επιδότησης ΜΜΕ: οι ενισχύσεις άγγιξαν τα 87 εκατ. ευρώ το 2024, ενώ εισάγεται νέο πρόγραµµα 105 εκατ. ευρώ για ποιοτική δηµοσιογραφία. Η RTR διαχειρίζεται επιπλέον περίπου 67 εκατ. ευρώ ετησίως για τεχνολογική αναβάθµιση, παραγωγές και ψηφιακά έργα. Η ORF στηρίζεται από ειδικό τέλος και διαφήµιση, µε αυξανόµενη ανάγκη επενδύσεων σε ΑΙ και ψηφιακά εργαλεία. Το 2024-2025 η Αυστρία ενισχύει ιδιαίτερα την ποιότητα του Τύπου και τον ψηφιακό µετασχηµατισµό.
ΡΟΥΜΑΝΙΑ
Η Ρουµανία δεν διαθέτει επίσηµο σύστηµα επιδότησης ΜΜΕ· η κύρια «στήριξη» προέρχεται από κρατική και κοµµατική διαφήµιση, µε ποσά που συχνά φτάνουν τα εκατοµµύρια λέι ανά µήνα προς συγκεκριµένα µέσα. Η δηµόσια ραδιοτηλεόραση χρηµατοδοτείται από τον προϋπολογισµό, αλλά χωρίς διαφανή ετήσια παρουσίαση κονδυλίων 2024-2025.
ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
Η Βουλγαρία δεν προσφέρει θεσµοθετηµένες επιδοτήσεις Τύπου. Η βασική οικονοµική στήριξη προς ΜΜΕ προέρχεται από κρατική και ευρωπαϊκή διαφήµιση. Η διαφηµιστική αγορά έφτασε τα 340 εκατ. ευρώ το 2024, µε άνοδο της ψηφιακής διαφήµισης και πτώση του έντυπου Τύπου. Η δηµόσια ραδιοτηλεόραση χρηµατοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισµό, αλλά τα ιδιωτικά µέσα δεν λαµβάνουν θεσµικά κίνητρα για ψηφιακή εξέλιξη.
