«Ένας θησαυρός στην ψηφιακή εποχή»

Γράφει η ΣΟΝΙΑ ΧΑΪΜΑΝΤΑ

"Το Αρχείο γεννήθηκε με τον ιδρυτικό του νόμο στις αρχές του 2006. Το Δ.Σ. συνεδρίασε για πρώτη φορά τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς. Μετά από ένα στάδιο θεσμικής στασιμότητας, απέκτησε επίσημα Οργανισμό διά του Π.Δ., στις αρχές του 2009.
Ενδιάμεσα είχε προχωρήσει στην ενοικίαση κτιρίου για τη στέγαση των δραστηριοτήτων του στην περιοχή του Παντείου, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι είχε εκχωρηθεί σ’ αυτό με Υ.Α. η Κρατική Ταινιοθήκη, βάση και πυρήνας των συλλογών του έως σήμερα. Στο ίδιο διάστημα η Κρατική Ταινιοθήκη (μόνο το κομμάτι των films) ψηφιοποιήθηκε και στο Αρχείο περιήλθε απευθείας το περιεχόμενο και σε ψηφιακή μορφή. Παράλληλα, για περισσότερο από 1 χρόνο, το Αρχείο προετοίμασε και το Σεπτέμβριο του 2009 υλοποίησε το Συνέδριο της IASA, της Διεθνούς ‘Ενωσης Οπτικοακουστικών Αρχείων, παρεμβαίνοντας ουσιαστικά στην ωρίμανση των απαντήσεων που αφορούν στο κρίσιμο ερώτημα για την προοπτική των αρχείων στην ψηφιακή εποχή. Η διοργάνωση είχε ιδιαίτερη επιτυχία και εν πολλοίς καθόρισε και την προοπτική της συνεδριακής πρακτικής της  IASA για τα επόμενα χρόνια.
Στο ίδιο διάστημα το Αρχείο επιδίωξε την απόκτηση ετοιμότητας για την απευθείας συμμετοχή του στο ΕΣΠΑ, κάτι που πέτυχε μέσα από Προγραμματικές Συμβάσεις, όπως, π.χ., με την ΚτΠ ΑΕ, διά της οποίας κατέθεσε Τεχνικό Δελτίο (31.3.2009) με στόχο τη δημιουργία Εθνικού Προτύπου Κέντρου Ψηφιοποίησης στη χώρα μας – ενταγμένου στη λογική των competence centers και σε πλήρη συμβατότητα με την αντίστοιχη οδηγία της Ε.Ε."

adb: Ποια είναι η αποστολή του Αρχείου και ποιοι οι μεγαλύτεροι υπάρχοντες και δυνητικοί πελάτες του;
Γ.Μ.: Η διάσωση, διαφύλαξη, ανάδειξη και αξιοποίηση της ο/α κληρονομιάς ελληνικού ενδιαφέροντος, χάριν της κοινωνίας και κάθε ενδιαφερόμενου, περιγράφει με όρους αρχείου την αποστολή μας. Διαβάζοντας την άσκηση όμως από την οπτική μιας σύγχρονης κοινωνίας, μιλάμε για τη λειτουργία ενός φορέα που, επενδύοντας πολυεπίπεδα σε παιδευτικό και πολιτισμικό υλικό, προσθέτει σε αυτό αξία ώστε να το μετατρέψει σε υπηρεσία για τον πολίτη.
Στρατηγικός στόχος η βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών, κάτι που ευθυγραμμίζεται πλήρως με τη λογική και την οπτική της συντεταγμένης πολιτείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μιλώντας για πελάτες του Αρχείου αγγίζουμε μια από τις πιο ευαίσθητες πλευρές της διαδραστικής άσκησης φορέα-χρηστών. Η εμπορική χρήση, η ακαδημαϊκή/ερευνητική χρήση, η χρήση σε μη κερδοσκοπική κατεύθυνση, αλλά και η απλή ανθρώπινη ματιά κάθε πολίτη ή ομάδας πολιτών, συνθέτουν το κοινό μας και προσδιορίζουν το εύρος και το βάθος της ετοιμότητας διάθεσης των υπηρεσιών μας.
Φυσικά η προσέγγιση από και προς «μεγάλους πελάτες» που μπορούν -και ήδη το πράττουν- να αγοράσουν τη δυνατότητα αξιοποίησης συγκεκριμένου υλικού σε document-based παραγωγές αφορά τηλεοπτικούς σταθμούς και άλλους φορείς του χώρου της παραγωγής, προσδιορίζει μια σταθερή βάση ζήτησης που ήδη ωριμάζει και παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον.


adb: Πού βασίζει το ΕΟΑ τις «φιλοδοξίες» του ώστε να καταστεί πόλος συγκέντρωσης του οπτικοακουστικού και πρωτογενώς ψηφιακού υλικού εθνικού ενδιαφέροντος; Ανταποκρίνονται οι φορείς που διαθέτουν υλικό; Το πουλούν ή το προσφέρουν;
Γ.Μ.: Ας είμαστε ειλικρινείς: κανείς δεν προσφέρει απολύτως χωρίς αντάλλαγμα. Απλώς διαφοροποιείται η φύση του ζητούμενου, που εκτείνεται από την αμέσωςμή εμμέσως οικονομική (η περιπτωσιολογία είναι ευρύτατη), μέχρι βεβαίως και περιπτώσεις κοινωνικής προσφοράς που καταγράφεται εις το διηνεκές, αφού η συλλογή Χ διασώζεται, αναβαθμίζεται και προσφέρεται στην κοινωνία, φέρουσα το όνομα του προσφέροντος.
Είναι σαφές ότι το σύνολο των παραπάνω είναι απολύτως θεμιτό και το Αρχείο διαμορφώνει όρους και προϋποθέσεις πλήρους κάλυψης των περιπτώσεων αυτών, κατά τις διεθνείς βέλτιστες αρχειακές πρακτικές. Οι φιλοδοξίες μας προκύπτουν από την ενδυνάμωση του ΕΟΑ σε εμπειρία και επιχειρησιακό βάθος, αλλά και σε υλικοτεχνικές υποδομές και έμψυχο υλικό, ώστε να προσφέρει στο χώρο ολοκληρωμένη λύση διαχείρισης και συντήρησης αλλά και τεχνογνωσία στη συγκέντρωση και επεξεργασία νεοπαραγόμενου υλικού. Συναντά κανείς και στη χώρα μας περιπτώσεις φορέων που προσπαθούν να αναδείξουν ισχυρότερα το λόγο ύπαρξής τους, άρα περιχαρακώνονται και δεν αφήνουν πολλά περιθώρια συνεργασίας.
Εμείς δεν ζητάμε να πάρουμε από κανέναν το υλικό του. Εφαρμόζοντας τις διεθνείς πρακτικές των εθνικών κυρίως αρχείων, κινούμεθα με τη λογική της συμπληρωματικότητας, προσφέροντας δυνατότητα συνδιαχείρισης, με στόχο την κάλυψη κενών και αδυναμιών των φορέων που κατέχουν αρχεία και συλλογές. Δεν υπάρχουν και δεν φτάνουν τα χρήματα ώστε ο καθένας να λειτουργεί στο μικρόκοσμό του «προστατεύοντας» το υλικό του.

adb: Πώς συντηρήσατε το αρχειακό υλικό των Επικαίρων; Το έχετε τεκμηριώσει εξ ολοκλήρου; Πώς μπορούμε να γνωρίζουμε το «μενού» του υλικού που διαθέτετε;
Γ.Μ.: Νομίζω ότι είμαστε οι πρώτοι στην Ελλάδα που δημιουργήσαμε και λειτουργούμε με Εγχειρίδιο Τεκμηρίωσης. Η τεκμηρίωση είναι μια αέναη προσπάθεια που δεν ολοκληρώνεται ποτέ, γιατί πάντα θα υπάρχουν νέες πηγές που θα διαμορφώνουν την πληροφόρηση και θα εμπλουτίζουν το υλικό. Μιλάμε για την μπολύ σημαντική υπόθεση της ανάπτυξης των μεταδεδομένων...

adb: Πόσο κόστισε; Και ποιο ήταν grosso modo το αντικείμενο του Έργου;
Γ.Μ.: Αξίζει να αναφερθεί ότι το υλικό -εξαιτίας κάποιων ευσυνείδητων υπαλλήλων της ΓΓΕ- βρισκόταν σε καλή κατάσταση και «ακέραιο», φυλαγμένο με βάση τις δυνατότητες της Γραμματείας, δηλαδή του παλαιού Υπουργείου Τύπου κ.λπ. Αυτό πρέπει να τονιστεί για να τιμηθεί η αφανής προσφορά αυτών των υπαλλήλων, που ξεπέρασαν κατά πολύ την τυπική ανάθεση ευθύνης κι έγιναν ένα με το υλικό τους, που αγάπησαν, έμαθαν σε βάθος και εν τέλει διέσωσαν κατ’ αρχήν.
Η μέγιστη δυσκολία και το απρόβλεπτο του έργου είχε να κάνει με την περιορισμένη δυνατότητα επένδυσης στην τεκμηρίωση του υλικού με σύγχρονους όρους και standards - τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική γλώσσα. Εκεί το Αρχείο έκανε κινήσεις υπέρβασης και σεμνύνεται να πει ότι η σημερινή εικόνα είναι συνάρτηση της επαύξησης του τεκμηριωτικού εύρους και βάθους, ακολούθησης βέλτιστων πρακτικών και, πάνω απ’ όλα, παθιασμένης δουλειάς σε βάθος. Βεβαίως υπήρξε πλήθος τεχνικών προβλημάτων και καθορισμού προτεραιοτήτων στην καθημερινότητα του έργου, αλλά επιτρέψτε μου να τα χαρακτηρίσω συλλήβδην μέσα από την ελληνοπρεπή έκφραση «business as usual»…
Η διαδικασία πάντως αυτή «εκπαίδευσε» τους συνεργάτες μας στην τεκμηρίωση οπτικοακουστικού υλικού και μας δίδαξε το δέσιμο των κομματιών ενός τέτοιου έργου, το οποίο στο βάθος «βλέπει» με τον τρόπο του την προσφορά υπηρεσιών.
Μια σημαντική δυσκολία -ελλείψει προγενέστερης ελληνικής εμπειρίας αυτού του εύρους- ήταν η κατασκευή του λογισμικού διαχείρισης από την ανάδοχο κοινοπραξία... Ενός λογισμικού που έπρεπε να μεγιστοποιεί τις δυνατότητες αναζήτησης από πλευράς χρηστών και να αφήνει «εξόδους» συμβατότητας σε μελλοντικές επιλογές και υποχρεώσεις. Στο θέμα αυτό, οι τεχνικοί του Αρχείου, σε συνδυασμό με το βραχίονα λογισμικού του αναδόχου και το project management του έργου, έκαναν μια ακόμα υπέρβαση...

adb: Η ΕΡΤ και η Ταινιοθήκη είναι, τρόπον τινά, ανταγωνιστές σας;
Γ.Μ.: Η ΕΡΤ είναι ραδιοτηλεοπτικός οργανισμός με στόχο την ψυχαγωγία και την ενημέρωση κι η ύπαρξη αρχείου της έχει πρώτιστα στόχο την υποστήριξη του προγράμματός της, κατι που συμβαίνει με όλες τις ραδιοτηλεοράσεις της Ευρώπης. Πρέπει φυσικά να ομολογηθεί ότι η ΕΡΤ έχει στο συγκεκριμένο θέμα ξεπεράσει κατα πολύ την τυπική πλευρά των υποχρεώσεών της, προσφέροντας πλούσιο υλικό στην κοινωνία μέσα από το δικτυακό της τόπο. Θέμα ανταγωνισμού δεν υπήρξε ποτέ...
Αντίθετα -και πέρα από τη συνετή και ουσιαστική εκπροσώπηση της ΕΡΤ στο Δ.Σ. του Αρχείου- συντάξαμε και τα Δ.Σ. ενέκριναν μνημόνιο συνεργασίας, που ανοίγει το δρόμο για πλήθος κοινών δράσεων στην εθνικής σημασίας σύμπραξη των δύο φορέων...
• Η Τανιοθήκη της Ελλάδος έχει το δικό της αρχειακό βραχίονα με βάση το κινηματογραφικό ελληνικό, αλλά όχι μόνον, υλικό - και το document-based υλικό δεν είναι το κεντρικό της αντικείμενο. Πρόκειται για αρχείο τέχνης και κατά την έννοια αυτή δρα άριστα στο χώρο της (με τοπική και διεθνή παρουσία και αξιοπρόσεκτη παρέμβαση), αλλά ΔΕΝ είναι και δεν θέλει να γίνει ποτέ ΤΟ Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο.
Να σημειώσω μάλιστα ότι πρόκειται για δημιούργημα μιας μυθικής φιγούρας του προηγούμενου αιώνα -της Αγλαΐας Μητροπούλου- που με τον τρόπο της καθόρισε την πορεία του συγκεκριμένου χώρου για δεκαετίες...
• Ως προς την ανάγνωση του δικού μας ρόλου σε αυτήν τη λογική, θα σας πω μόνο ότι αντίστοιχα αρχεία στην Ευρώπη υπάρχουν από το 1935, όπως το Luce στην Ιταλία, το ΙΝΑ στη Γαλλία, περισσότερα του ενός στην Αγγλία, το καταπληκτικό ολλανδικό και τόσα άλλα... Εμείς απλά δημιουργούμε κάτι που στην Ευρώπη είναι αυτονόητο εδώ και δεκαετίες.

adb: Ποια είναι η τιμολογιακή σας πολιτική και πώς αντιμετωπίζετε τις ΜΚΟ και το Δημόσιο; Ποια είναι η πολιτική σας στο marketing και την Επικοινωνία του ΕΟΑ;
Γ.Μ.: Χρησιμοποιούμε σαν τιμή βάσης τα 400 ευρώ/λεπτό (με χρήση λογοτύπου) για εμπορική χρήση του υλικού μας και ακολουθούμε συγκεκριμένη εκπτωτική πολιτική για μεγάλους όγκους υλικού. Παρακολουθούμε τις βέλτιστες πρακτικές για τη διάθεση υλικού χαμηλής ανάλυσης και σε χρήσεις μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, δίνοντας παράλληλα ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων, αλλά και των σύγχρονων μορφών διάθεσης υλικού (τύπου Creative Commons).

adb: Δεν είναι ακριβό το τιμολόγιό σας για κάποιον ιδιώτη αν δεν κάνει χρήση επιχειρηματική, αν δηλαδή δεν πουλήσει το αρχείο αλλά απλώς θέλει να το κατέχει;
Γ.Μ.: Νομίζω ότι τέτοιο θέμα δεν τίθεται... Το Αρχείο είναι μέρος της άσκησης των ανοικτών και προσβάσιμων δεδομένων όπως διαμορφώνονται στη χώρα μας και διεθνώς και επενδύει με όλους τους τρόπους στις συναφείς σύγχρονες πρακτικές.
Ας μην ξεχνάμε ότι η ψηφιακή εποχή προσφέρει ευφυείς μεθοδολογικά διαδρομές για την εύρεση λύσεων σε κάθε ανάλογο ζήτημα και η πρόσβαση στο περιεχόμενο -στην εποχή της ευρυζωνικότητας- αντικαθιστά την έννοια της παραδοσιακής κατοχής του υλικού.
Μην ξεχνάμε, επίσης, ότι η πρόσβαση στο Αρχείο διασφαλίζει πρόσβαση και αξιοποίηση των εξελισσόμενων μεταδεδομένων του αρχειακού υλικού, όπως αυτά τεκμηριώθηκαν παραπάνω.

adb: Πώς αποκτάτε νέο υλικό από το εξωτερικό; Σας βρίσκουν ή τους βρίσκετε; Και ποιο είναι το κριτήριο για να εκδηλώσετε ενδιαφέρον - η ελληνικότητα του υλικού, η αναφορά σε Έλληνες;
Γ.Μ.: Μιλάμε για μια τεράστια άσκηση συνεχούς και δομημένης έρευνας, που, περνώντας μέσα από διαδικασίες χαρτογράφησης του υλικού ελληνικού ενδιαφέροντος απανταχού της Γης, καθορίζει προτεραιότητες προσέγγισης και καταγραφής και, κατόπιν, βάζει μπροστά τη μηχανή της πιθανής ενσωμάτωσης και περαιτέρω αξιοποίησης του υλικού.
Πρόκειται για μείζονα στρατηγική περιοχή και υπακούει στις αρχές της συλλεκτικής πολιτικής μας και στην ύπαρξη ευρύτατου (άτυπου για την ώρα) δικτύου πληροφόρησης και ευαισθητοποίησης. Παράλληλα, ΔΕΝ μπορεί να υλοποιηθεί με τις μικρές δυνάμεις του Αρχείου και οδηγεί σε ανάπτυξη στρατηγικών συνεργιών με πανεπιστήμια και φορείς του κράτους, και όχι μόνο, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

adb: Θα επιχειρήσετε να μπείτε στην εκπαιδευτική διαδικασία; θα ενδιέφερε το Υπουργείο Παιδείας η συνεργασία μαζί σας για παραγωγή υλικού για σχολεία/πανεπιστήμια ή για επιτόπου παρακολούθηση ντοκιμαντέρ;
Γ.Μ.: Ακολουθούμε τις διεθνείς πρακτικές -χαρακτηριστική η καταπληκτική δουλειά των Ολλανδών (Beeld n’ Geluid)- και κινούμεθα σε αυτή την κατεύθυνση. Ήδη τα σχολεία μάς επισκέπτονται, η αξιοποίηση του αρχειακού υλικού στην εκπαιδευτική διαδικασία παίρνει το δρόμο της, τα Πανεπιστήμια δουλεύουν μαζί μας και δίνουν διδακτορικά από κοινού με το Αρχείο και η επίσημη πολιτεία παρέχει διευκολύνσεις στη διαδικτυακή διακίνηση του περιεχομένου μας για εκπαιδευτικές δράσεις.