Περιζήτητοι οι σύμβουλοι PR;

Γράφει η ΣΟΝΙΑ ΧΑΪΜΑΝΤΑ

Στην αδιαφιλονίκητη αυτή αλήθεια καταλήγουν οι επικεφαλής και διευθύνοντες σύμβουλοι εταιρειών Δημοσίων Σχέσεων από 19 χώρες (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα). Πιο συγκεκριμένα, 8 στους 10 ερωτηθέντες συνηγορούν ότι αναμένουν αύξηση της ζήτησης για παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών το 2011 έναντι του 2010. Το υπόλοιπο 17% αναμένει σταθεροποίηση της ζήτησης, ενώ ουδείς πιστεύει ότι το συγκεκριμένο σέρβις θα έχει αρνητικό ισοζύγιο.

Παράλληλα 9 στους 10 πιστεύουν ότι η ψηφιακή επικοινωνία αποτελεί το «κλειδί» για την επέκταση του κλάδου. Άλλες περιοχές ανάπτυξης της αγοράς Δημοσίων Σχέσεων: Για το 50% των συμμετεχόντων στην έρευνα, η εταιρική επικοινωνία/στρατηγική και η διαχείριση κρίσεων, αλλά και ζητήματα διοίκησης, για το 46% οι σχέσεις με το Δημόσιο (lobbying) και για το 44% το πελατειακό/brand marketing. Οι εκδηλώσεις έχουν τη μικρότερη δυνατή πιθανότητα ανάπτυξης (μόλις 10%). Ακόμη, η μέγιστη πρόκληση για την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών το 2011 είναι η τιμολόγηση και η κερδοφορία, καθώς το 45% τη θεωρούν ως τη μοναδική ευκαιρία επιτυχίας τη φετινή χρονιά.

Η εικόνα στην Ελλάδα

Με αφορμή τα ευρήματα της ICCO ζητήσαμε την άποψη στελεχών της ελληνικής αγοράς πάνω στα συγκεκριμένα θέματα. Στις επόμενες γραμμές ακολουθούν οι απαντήσεις τους.

Βασίλης Ορφανίδης, Deputy General Manager Publicom/Hill & Knowlton Greece
Στον ίδιο βηματισμό με το διεθνές περιβάλλον η Ελλάδα

«Βλέποντας τα αποτελέσματα της έρευνας μέσα από το πρίσμα της ελληνικής αγοράς, είναι ενδιαφέρον το γεγονός πως, παρά το \"ιδιαίτερο\" οικονομικό πλαίσιο που μας περιβάλλει, οι τάσεις στη χώρα μας ακολουθούν αντίστοιχο βηματισμό. Υπηρεσίες όπως το Consultancy, σε συνδυασμό με Crisis & Issues Management, παρουσιάζουν από τα μέσα του 2010 αξιοσημείωτες τάσεις ανάπτυξης και σταδιακά καταλαμβάνουν μεγαλύτερο μερίδιο στην επικοινωνιακή επένδυση κάθε εταιρείας. Ουσιαστικά πρόκειται για μια μεγάλη αναπτυξιακή ευκαιρία εν μέσω ύφεσης, τόσο για τις εταιρείες Επικοινωνίας, αλλά και για κάποιους πελάτες τους που μέχρι πρότινος αντιμετώπιζαν πιο χλιαρά αντίστοιχα πακέτα υπηρεσιών, που συμβάλλουν όμως ουσιαστικά στην εύρυθμη και υγιή λειτουργία της εταιρείας τους.
Αντίστοιχα, είναι πολύ λογικό να αναπτύσσονται αλματωδώς υπηρεσίες Digital Communications, μιας και είναι ένας τρόπος προσέγγισης του κοινού που κερδίζει και θα κερδίζει συνεχώς έδαφος, ενώ παράλληλα προσφέρει εξαιρετικά πολύπλευρες δυνατότητες επικοινωνιακής δράσης. Γι’ αυτό και εμείς έχουμε επένδυση ουσιαστικά σε αυτό τον τομέα, προσφέροντας σε κάθε πελάτη μας την ευκαιρία να χρησιμοποιήσει επικοινωνιακά εργαλεία με εξαιρετικές δυνατότητες από άποψη αποτελεσματικότητας, μέτρησης αλλά και δημιουργικότητας».

Βασίλειος Δασκαλόπουλος, διευθύνων σύμβουλος Asset Ogilvy
Αναγκαία η corporate επικοινωνία, το crisis και το public affairs

«Σε γενικές γραμμές οι τάσεις -σε επίπεδο υπηρεσιών και κλαδικών εξελίξεων- που επικρατούν διεθνώς επικρατούν ως ένα βαθμό και στην Ελλάδα, παρά το εξαιρετικά δυσμενές οικονομικό κλίμα που αντιμετωπίζουμε. Η πραγματικότητα είναι ότι οι συμβουλευτικές υπηρεσίες διαδραματίζουν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο στο σύνολο των προσφερομένων προς τους πελάτες υπηρεσιών.
Εταιρείες Επικοινωνίας και Δημοσίων Σχέσεων, όπως η assetOgilvy, έχουν τα τελευταία χρόνια, λόγω θέσης στην αγορά, εμπειρίας και πελατολογίου, μετασχηματισtεί, σε μεγάλο βαθμό, σε συμβούλους στρατηγικού σχεδιασμού, ήτοι λειτουργούν για πολλούς πελάτες ως ένα διαρκές thinktank.
Η ελληνική και η ευρωπαϊκή εμπειρία δεν φαίνεται σ’ αυτό τον τομέα να συμβαδίζουν, καθώς ακόμη φαίνεται να είναι λίγες οι εταιρείες που έχουν τη δυνατότητα να προσφέρουν αυτού του είδους την υπεραξία στους πελάτες, καθώς παράμετροι και χαρακτηριστικά όπως εσωτερικές δομές, εύρος πελατολογίου και συνεπώς επαφή με πολλούς διαφορετικούς πελάτες στην αγορά, ικανότητα άντλησης και ανάλυσης πληροφοριών, υψηλό επίπεδο στελεχών και μακρόχρονη εμπειρία σε θέματα στρατηγικού σχεδιασμού, δεν είναι εύκολα και άμεσα εφαρμόσιμες και συνεπώς υλοποιήσιμες. Είναι αλήθεια ότι αυτή την εποχή της κρίσης οι ανάγκες για υπηρεσίες corporate επικοινωνίας, crisis & issues management και public affairs έχουν μεγαλύτερη ζήτηση, αφού είναι λογικό, αυτές τις δύσκολες για την αγορά και την κοινωνία περιόδους, οι επιχειρήσεις να νιώθουν περισσότερο ευάλωτες είτε σε θέματα εσωτερικής επικοινωνίας είτε σε θέματα συνολικής εταιρικής εικόνας.
Ζούμε στην εποχή της συγκεχυμένης πληροφόρησης πελατών και πολιτών, όπου οι φήμες μετατρέπονται σε πραγματικότητα της κοινής γνώμης, οι οποίες ενίοτε επηρεάζουν αρνητικά φήμες (reputation) εταιρειών και προϊόντων. Το ενθαρρυντικό, πάντως, και αυτό το διαπιστώ- νουμε από την αγορά καθημερινά, είναι οι ολοένα και αυξανόμενες ανάγκες των πελατών για social media ή όπως εμείς στην Ogilvy αποκαλούμε το δικό μας ολοκληρωμένο φάσμα υπηρεσιών «360ο DigitalInfluence».
Τέλος, σε ό,τι αφορά σε ευαίσθητα θέματα, όπως budgets επικοινωνίας, η λογική είναι να συνάπτονται win-win συνεργασίες, καθώς, όπως έλεγαν και οι παλαιότεροι της αγοράς, «το φθηνό είναι ακριβό» ακόμη και στις εποχές οξύτατης οικονομικής κρίσης. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρξουν προσαρμογές στις απαιτήσεις και στα budgets του πελάτη, χωρίς όμως να διακυβεύονται η ποιότητα υπηρεσιών, αλλά και η κερδοφορία του λογαριασμού και συνεπώς να επηρεάζεται η κερδοφορία των επιχειρήσεων, οι οποίες καλούνται συν τοις άλλοις να αντιμετωπίζουν την κακή ρευστότητα της αγοράς που έχει δημιουργήσει το δημόσιο χρέος».

Έλια Λιατάκη, διευθύνουσα σύμβουλος Ikon Porter Novelli
Ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός του PR χτίζει και δημιουργεί σχέσεις

«Τα συμπεράσματα της έρευνας αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα και για τη χώρα μας, παρά την ιδιαίτερη οικονομική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Πράγματι, δεν θα περίμενε κανείς να παρατηρηθεί μείωση στο χώρο των Δημοσίων Σχέσεων, συνολικά, καθώς η κρίση οδηγεί σε αναθεώρηση των συνηθισμένων πρακτικών και αναζήτηση νέων τρόπων για αποτελεσματική επικοινωνία και επίτευξη των εταιρικών στόχων. Ο χώρος των Δημοσίων Σχέσεων καλύπτει ένα πολύ μεγάλο εύρος υπηρεσιών επικοινωνίας -από events και brand communications ως crisis management και public affairs- και από τη φύση του ήταν πάντα πολυδιάστατος ως προς τον τρόπο στρατηγικής σκέψης και ανάπτυξης προγραμμάτων. Η βασική αρχή των Δημοσίων Σχέσεων είναι ότι δημιουργούν \"σχέσεις\" και επηρεάζουν ομάδες κοινού μέσα από αυτές τις σχέσεις. Αυτή είναι μια δυναμική και μακροπρόθεσμη διαδικασία, η οποία για το λόγο αυτό αποβαίνει προοδευτικά όλο και πιο γερή και αποδοτική. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι η ανάπτυξη στον κλάδο αναμένεται από χώρους που απαιτούν επίσης μακροπρόθεσμο σχεδιασμό και δέσμευση, όπως digital, corporate, crisis, public affairs και consumer/brand marketing.
Όμως, αυτό το κατεξοχήν πλεονέκτημα των Δημοσίων Σχέσεων αντιμετωπίζεται συχνά ως αδυναμία, καθώς, στη σημερινή εποχή που κυριαρχεί η ταχύτητα, τα (πολύ) άμεσα αποτελέσματα είναι το πρώτο ζητούμενο από την αγορά, συχνά δε, χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα για την επόμενη μέρα και τον κόπο ή το χρήμα που θα απαιτηθεί για να εξελιχθεί και να υποστηριχθεί αυτό που ξεκίνησε σήμερα ή για να δημιουργηθεί κάτι νέο. Η κατανόηση, από την αγορά, του οφέλους που ξεκινά από την αρχή της συνεργασίας με μια εταιρεία Δημοσίων Σχέσεων, και το οποίο αυξάνεται και πολλαπλασιάζεται στη συνέχεια, είναι μια μεγάλη πρόκληση του κλάδου μας. Μια πρόκληση που συνδέεται άμεσα και με το συμπέρασμα της έρευνας για το θέμα της τιμολογιακής πολιτικής και της κερδοφορίας».

Θωμάς Βαρβιτσιώτης, πρόεδρος V+O Communication
Κοντά στα διεθνή trends η Ελλάδα

«Η ανάπτυξη του κλάδου των συμβούλων επικοινωνίας, όπως αποτυπώνεται διεθνώς, αντανακλάται και στην ελληνική αγορά, με μία διαφοροποίηση ωστόσο, εξαιτίας των ιδιαίτερων προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε σε τοπικό επίπεδο. Η αγορά μας βρίσκεται πολύ κοντά στα trends που διεθνώς αναπτύσσονται στους τομείς της επικοινωνίας, όπως για παράδειγμα στη δυναμική ανάπτυξη του digital και στη χρήση νέων τεχνολογιών. Στη V+O έχουμε ήδη προχωρήσει σε επέκταση υφιστάμενων υπηρεσιών αλλά και στη συγκρότηση νέων, πιο στοχευόμενων, στους τομείς του sustainability, του internal communication, του digital communication και του crisis management.
Οι περισσότεροι από τους τομείς της επικοινωνίας τους οποίους αναδεικνύει η έρευνα είναι αρκετά ενεργοί και στην ελληνική αγορά. Άλλωστε οι ιδιαίτερες συνθήκες που βιώνουμε μεγεθύνουν τις ανάγκες των πελατών μας για issues/crisis management, public affairs, ΕΚΕ κ.τ.λ.
Σε κάθε περίπτωση, ο τρόπος αύξησης της τιμολογιακής πολιτικής αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση στο χώρο μας, αφού, παρά την αυξημένη ανάγκη για υπηρεσίες επικοινωνίας, οι πελάτες μας αντιμετωπίζουν μεγάλες εσωτερικές προσκλήσεις που σχετίζονται με σημαντικούς περιορισμούς στους διαθέσιμους προϋπολογισμούς. Στη V+O το 2011 αναμένουμε μία μικρή αύξηση στα έσοδά μας στην Ελλάδα, μία μεγαλύτερη στο εξωτερικό, με την προσθήκη των νέων αγορών Αλβανίας και Κύπρου και εμπλουτισμό με νέες υπηρεσίες, όπως ανέφερα και προηγουμένως».

Γιώργος Λιμπέρης, President & CEO Palladian Communication
Πρέπει να επιμείνουμε στα social media και την ψηφιακή επικοινωνία

«Η πανευρωπαϊκή έρευνα της ICCO αποτυπώνει μια διάχυτη αισιοδοξία για τις προοπτικές των Δημοσίων Σχέσεων το 2011, πράγμα αναμενόμενο δεδομένης της γενικότερης πορείας ανάκαμψης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Η οικονομία θα συρρικνωθεί για δεύτερη συνεχή χρονιά και οι πελάτες μας θα συνεχίσουν την προσπάθεια περικοπής της ευρύτερης διαφημιστικής - επικοινωνιακής τους δαπάνης.
Το 2011 οι προσπάθειές μας θα πρέπει να επικεντρωθούν στο να προσφέρουμε στους πελάτες μας πραγματική και μετρήσιμη προστιθέμενη αξία για να πειστούν ότι ακόμη και σε δύσκολες εποχές κάθε ευρω που ξοδεύουν στην επικοινωνία πιάνει τόπο. Τα social media και γενικότερα η ψηφιακή επικοινωνία είναι ένας τομέας στον οποίο πρέπει να επικεντρωθούμε και να επιμείνουμε. Είναι μια μορφή επικοινωνίας που απαιτεί μικρότερο προϋπολογισμό σε σχέση με τις παραδοσιακές μεθόδους, αλλά παράλληλα επιτρέπει τη στόχευση συγκεκριμένων target groups με αποτελεσματικότερη διείσδυση των μηνυμάτων μας. Πιστεύω ότι το οικονομικό περιβάλλον θα βελτιωθεί το 2012, όταν αρχίσουν να αποδίδουν καρπούς οι σημαντικές διαρθρωτικές αλλαγές και οι πολιτικές των τελευταίων δύο χρόνων. Επιπλέον, εφόσον προχωρήσει το πρόγραμμα αποκρατικοποιήσεων, θα έχει πολλαπλασιαστικά οφέλη και για το χώρο της επικοινωνίας».

Γιώργος Σιάφης, Communications Director Action Global Communications Hellas
Consulting και digital επικοινωνία το «στοίχημα» του PR

«Μπορεί η Ελλάδα να βάδιζε στο δρόμο της ανάπτυξης την προηγούμενη δεκαετία, μετατρέποντάς την σε μια αγορά πρώιμης καταναλωτικής κοινωνίας, με έντονα τα στοιχεία του συβαριτισμού, δίνοντας ώθηση στην εμπορική επικοινωνία, οι σημερινές όμως οικονομικές συνθήκες έχουν οδηγήσει τις επιχειρήσεις στην αναζήτηση λύσεων σε επίπεδο συμβούλων επικοινωνίας PR. Το δεδομένο αυτό, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του Digital Communication, που αποτελεί πλέον μονόδρομο για τον κλάδο μας, αποτελούν τις δύο βασικές συντεταγμένες πάνω στις οποίες ο χώρος των Δημοσίων Σχέσεων θα μπορέσει να αντεπεξέλθει στη δύσκολη οικονομική συγκυρία και να περάσει επιτυχώς τα stress tests του 2011.
Τα δεδομένα άλλαξαν, οι αρχικές επιφυλάξεις της αγοράς για την κυριαρχία της ψηφιακής επικοινωνίας έχουν αρθεί και όλοι πλέον επενδύουν περισσότερα κονδύλια σε αυτήν, αναπτύσσοντας παράλληλα σε νέα εργαλεία Δημοσίων Σχέσεων, με εξειδικευμένο προσωπικό και με καλύτερη διαχείριση του timing. Η κυριαρχία των public affairs έχει αρχίσει ήδη να υποχωρεί ως επακόλουθο και της πολιτικής κρίσης, ενώ βιομηχανικοί τομείς όπως η ενέργεια, το περιβάλλον και η ναυτιλία είναι εκείνοι που αυτή τη στιγμή δίνουν την οικονομική ανάσα στο χώρο μας».

Πανδώρα Λυκούρη, γενική διευθύντρια Civitas, an exclusive affiliate of Ketchum
Εξαιρετικά σημαντική η διατήρηση της θετικής εικόνας την περίοδο της κρίσης

«Στην Ελλάδα και φέτος δεν θα επιβεβαιωθούν οι τάσεις και ο ρυθμός ανάπτυξης του κλάδου των Δημοσίων Σχέσεων που καταγράφονται διεθνώς στο trend barometer της ICCO. Το ίδιο συνέβη και πέρσι, όπως είχαμε προβλέψει. Η διεθνής εμπειρία έχει αποδείξει ότι, κατά τη διάρκεια της ύφεσης, το κτίσιμο και η διατήρηση θετικής εικόνας και φήμης είναι περισσότερο σημαντική από ποτέ. Η επικοινωνία με τους stakeholders όχι μόνο δεν πρέπει να εγκαταλείπεται, αλλά αντίθετα πρέπει να ενισχύεται. Ειδικά σε αυτές τις περιόδους, το word of mouth αποκτά ιδιαίτερη δυναμική. Γι’ αυτό οι πελάτες στις ΗΠΑ, στη Μ. Βρετανία και στην Ευρώπη στρέφονται προς τις Δημόσιες Σχέσεις, ανα- γνωρίζοντας ότι είναι το πλέον αποδοτικό εργαλείο για να αποκτήσουν εταιρείες και brands ουσιαστικό engagement με τα κοινά τους.
Στην Ελλάδα, παρά τη βαθύτατη επίπτωση που έχει η οικονομική και κοινωνική κρίση στην εμπιστοσύνη του πολίτη-καταναλωτή απέναντι στις επιχειρήσεις και τα brands, η τάση αυτή -δηλαδή η στροφή προς τις Δημόσιες Σχέσεις- δεν επιβεβαιώνεται.
Από τη μια οι CEOs φαίνεται να πιστεύουν ότι η κρίση τούς ξεπερνά τόσο, ώστε τίποτα εκτός από τις περικοπές να μπορεί συμβάλει στο business. Από την άλλη οι marketers, είτε από συνήθεια είτε από ανασφάλεια δύσκολα ξεφεύγουν από το “safe zone” των παραδοσιακών μεθόδων επικοινωνίας. Έτσι, η “επικοινωνία” παραμένει εγκλωβισμένη σε δαπανηρές, μαζικές, μη στοχευμένες εκστρατείες/δράσεις, που διασκορπίζουν πόρους με αμφιλεγόμενα αποτελέσματα. Για να περάσει η επικοινωνία στο επόμενο στάδιο ωριμότητας, καταλυτικός θα είναι ο ρόλος του CEO και των decision makers (σε επίπεδο C-suite) και η ουσιαστική εμπλοκή τους στο σχεδιασμό της επικοινωνίας. Γιατί είναι οι ηγέτες των εταιρειών που καλούνται να απαντήσουν στα νέα ζητούμενα. Δηλαδή να επανατοποθετήσουν την εταιρεία τους και τα brands τους στο νέο περιβάλλον. Να προσδιορίσουν εξαρχής το όραμα, τις αξίες, τις δεσμεύσεις. Να ξανακτίσουν συστηματικά τις άυλες αξίες που κατέρρευσαν: αξιοπιστία και νέες σχέσεις εμπιστοσύνης με όλους.
Από την άλλη, όπως επιβεβαιώνεται και από το βαρόμετρο της ICCO, σε ένα περιβάλλον όπου η τάση των πελατών για «περισσότερα για λιγότερα» διαρκώς αυξάνεται, εξίσου καταλυτικός θα είναι και ο βαθμός ανταπόκρισης των εταιρειών PR σε τεχνογνωσία για να διαχειριστούν τις νέες, ουσιαστικές ανάγκες των πελατών τους».

Άννα Καρακατσάνη, Managing Director The PR Team
Πεδίο δόξης λαμπρό η online επικοινωνία

«Η κύρια τάση για το 2011 στο χώρο της επικοινωνίας διαμορφώνεται από τις εμπορικές εταιρείες που αποφασίζουν όλες μαζί να \"μπουν στο διαδίκτυο\". Πιστεύω ότι η online επικοινωνία αποτελεί ένα \"πεδίο δόξης λαμπρό\" για τον κλάδο μας, αφού το πιο σημαντικό νόμισμα του διαδικτύου είναι το περιεχόμενο. Content is king! Κι εμείς έχουμε μάθει να αναπτύσουμε περιεχόμενο, με ενδιαφέρον και διαμορφωμένο για διαφορετικά κοινά, και σε διαφορετικές μορφές για το δημοσιογράφο, και τέτοιο που να χτίζει την εικόνα του πελάτη μας.
Ως προς τον τζίρο της χρονιάς, βλέπουμε μια αύξηση στην προβλέψη για το 2011, σε μια αγορά που σίγουρα, όμως, είναι πιο αβέβαιη από ποτέ. Πιστεύω ότι θα έχουμε ανάπτυξη από τον κλάδο του φαρμάκου και από αυτόν του τροφίμου. Επίσης μας έχουν πλησιάσει πολύ νέες εταιρείες, με online δραστηριότητα. Όλοι πάντως οι συνεργάτες πιέζουν συνεχώς για χαμηλότερες τιμές, αλλά ταυτόχρονα για εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία. Έτσι, μια από τις σημαντικές προκλήσεις είναι οι πιεσμένες αμοιβές και η κερδοφορία μας. Πιστεύω όμως ότι η πιο σημαντική μας πρόκληση σε μια αγορά που οι απαιτήσεις αλλάζουν τόσο δραστικά είναι η εύρεση ταλαντούχων συνεργατών. Συνεργατών που είναι ταυτόχρονα έμπειροι, αλλά δεν φοβούνται την αλλαγή, δεν αρνούνται να αποκτήσουν νέες γνώσεις, να επενδύσουν χρόνο και κόπο στην ανάπτυξή τους».

Άννα Φουντούλη, γενική διευθύντρια Solid Relations
Αψυχολόγητη η εν ψυχρώ περικοπή του brand PR

«Στην παρατήρηση για το consumer/brand marketing πιστεύω ότι πράγματι θα δού- με σχετική ανάπτυξη και στην Ελλάδα, καθώς ζούμε την περίοδο των μεριδίων και όχι των κερδών. Αυτό σημαίνει ότι το consumer και marketing PR είναι ένας βασικός μοχλός για να αναθερμάνει ή να διατηρήσει τη σχέση των καταναλωτών με τη μάρκα, να δικαιολογήσει την αξία της και να δημιουργήσει αντιστάσεις στο commodity, που πλήττει τα επώνυμα προϊόντα. Η περσινή χρονιά στα ελληνικά τμήματα marketing θα μείνει στην ιστορία για την αψυχολόγητη και εν ψυχρώ περικοπή των brand PR, που όμως στην πορεία δεν αποδείχθηκε σοφή πρακτική.
Από την άλλη πλευρά, τα αιτήματα για digital επικοινωνία και η είσοδος ακόμη και των πιο παραδοσιακών προϊόντων στις νέες τεχνολογίες είναι συνεχώς αυξανόμενη και σίγουρα είναι τομέας ανάπτυξης κλειδί για τον κλάδο μας. Οι ραγδαίες αλλαγές σε νομοθετικά πλαίσια και η ανατροπή του status quο, όπως στον τομέα της υγείας σίγουρα θα σημάνει άνοδο των public affairs σε αντίστοιχο ποσοστό που δίνει η έρευνα, με πελάτες τις φαρμακευτικές και τους προμηθευτές των νοσοκομείων να αποτελούν την πλειοψηφία. Σχετικά με το crisis management, έχω την εντύπωση ότι η ύφεση στην Ελλάδα έχει πλήξει σαφώς το κομμάτι της προπαρασκευής της κρίσης, οπότε το ποσοστό για χειρισμό κρίσεων νομίζω ότι δεν θα είναι τόσο υψηλό.
Η απελευθέρωση της ενέργειας και το νέο περιβάλλον που επικρατεί σαφώς φέρνει στο παιχνίδι πολλές εταιρείες ενέργειας και προφανώς το b2b ευνοεί τις Δημόσιες Σχέσεις.  Για το health και wellness industry κρατώ επιφυλάξεις για τα ελληνικά δεδομένα ότι μπορεί να έχει τόσο ανάπτυξη. Σε ό,τι αφορά την πρόκληση του καθορισμού τιμών και το πώς θα διατηρηθούμε επικερδείς είναι σαφές ότι αν πιστεύουμε πως η κρίση είναι παροδική θα συρρικνώνουμε την αμοιβή μας και τα περιθώρια κέρδους μας χωρίς προοπτική. Γιατί οι πελάτες μόνο πιο απαιτητικοί έχουν γίνει και ζητούν έμμεσα ή άμεσα από τις εταιρείες μας να μη μειώνουμε προσωπικό για να βγαίνει η δουλειά τους, αφού αυτοί είναι ήδη λιγότεροι.
Νομίζω πως οι διαπραγματευτικές μας δεξιότητες πρέπει να ενισχυθούν προς την κατεύθυνση να τεκμηριώσουμε και άρα να συγκρατήσουμε τις αμοιβές μας».